ПРОГРАМНІ ДОКУМЕНТИ ЧЕХОСЛОВАЦЬКОЇ СОЦІАЛІСТИЧНОЇ ПАРТІЇ 1948 – 1989 РР. (англійською мовою)
DOI:
https://doi.org/10.24144/2523-4498.1(50).2024.305418Ключові слова:
програма, політичні партії, партійно-політична система, Чехословацька соціалістична партія, Комуністична партія Чехословаччини, соціалізмАнотація
Предметом авторського інтересу в представленому дослідженні є аналіз програмних документів Чехословацької соціалістичної партії в роки т. зв. побудови соціалізму (1948 – 1989) у Чехословаччині. Партія виникла після лютневого комуністичного перевороту 1948 р. на руїнах традиційної Чехословацької націонал-соціалістичної партії. Нова політична партія дистанціювалася від програмних принципів своєї попередниці, яка дотримувалася ідеї побудови націонал-соціалізму, як результату реформаторських зусиль людей, що переслідують фактично ідею соціальної держави, заснованої на національних традиціях, ідеях гуманізму, демократії та свободи людини, відкидаючи концепцію марксизму-ленінізму та копіювання радянської моделі соціалізму і комунізму. Тому одним з головних завдань після заснування партії було створення власної програми. У ранній період свого існування вона приєдналася до програми Чеської соціалістичної партії від 1918 р., але дуже швидко замінила цю імпровізацію кількома деклараціями, в яких ідентифікувала себе з програмними цілями Комуністичної партії Чехословаччини. В 1949 р. вона ухвалила організаційний регламент і внесла до його вступної частини тези про свої основні програмні орієнтири, які, звичайно, не відображали всього спектру її інтересів і поглядів на питання політичного, економічного, соціального, культурного і т. ін. життя. Проте протягом багатьох років партія подавала цей вступ як основоположну і репрезентативну заяву, що заміняє стандартну партійну програму. Виявилося, що після IX з’їзду Комуністичної партії Чехословаччини 1949 р., який визначив т. зв. генеральну лінію побудови соціалізму в Чехословаччині, коли Чехословацька соціалістична партія прийняла її також як директиву для своєї політики та діяльності, створення програми для чехословацьких соціалістів було або непотрібним, або небажаним. Аж до 1989 р. Чехословацька соціалістична партія не мала власної стандартної програми, прийнятої з’їздом партії. Пом’якшення політичної ситуації у 1968 р. хоча і створило простір для змін, що відобразилося у появі основних положень програми, на яку сильно вплинула тогочасна атмосфера спроб створити демократичну модель соціалізму (“соціалізм з людським обличчям”), але це був лише епізод, швидко придушений вторгненням військ Варшавського договору в Чехословаччину та подальшою «нормалізацією». У 70-х і 80-х роках XX ст. партійне керівництво, очолюване Кучерою, спробувало подолати націонал-соціалістичну ідеологію та тенденції оголосити партію немарксистською, прийнявши ідеологію наукового соціалізму як настанову щодо підходу партії до побудови соціалізму. Але водночас науковий соціалізм проголошувався доктриною, яка не була обов’язковою для членів партії та дозволяла їм мати іншу ідеологічну орієнтацію. Лише наступний політичний переворот 1989 р. відкрив перед партією можливість розробити стандартну програму. Проте керівництво знову повернулося в ній до концепції соціалізму, яка, однак, навіть в оновленому вигляді вже не приваблювала громадськість, і після багатьох перипетій партія стала маргінальним складником чеської партійно-політичної системи, що сформувалася після 1989 р.
Посилання
References
Bárta, M., Felcman, O., Belda, J., Mencl, V., 1993. Československo roku 1968, 2. Počátky normalizace, Praha: Ústav mezinárodních vztahů, 134 s.
Benčík, A., 1990. 21. august 1968. Benčík, A., Domaňský, J., Hájek, J., Kural, V., Mencl, V., 1990. Osem mesjacov Pražskej jari. 21. august 1968, Martin: Osveta, s. 235–288.
Benčík, A., Domaňský, J., Hájek, J., Kural, V., Mencl, V., 1990. Osem mesjacov Pražskej jari. 21. august 1968, Martin: Osveta, 293 s.
Broklová, E., 2005. Politický systém v Československu 1945 – 1948. Kokošková, Z., Kocian, J., Kokoška, S. (eds.). Československo na rozhraní dvou epoch nesvobody, Praha: Národní archiv a ÚSD AV ČR, 419 s.
Co chce městský výbor naší strany v Praze, 1968, Svobodné slovo, r. 24, č. 102, 12. dubna, s. 4.
Felcman, O. et al., 1986. K dějinám socialistického Československa, Praha: Svoboda, 559 s.
Fic, V. M., 2002. Československá strana národně sociální v exilu. Nástin vývoje její organizační struktury a strategie boje za demokracii ve vlasti: 23. únor 1948 – 18. březen 1990, Brno: Prius, 143 s.
Harna, J., 1978. Kritika ideologie a programu českého národního socialismu, Praha: Academia, 131 s.
Harna, J., 1998. Politické programy českého národního socialismu 1897 – 1948, Praha: Historický ústav Akademie věd České republiky, 291 s.
Houška, V., 1980. Vedoucí úloha dělnické třídy a její revoluční strany. Ideje, které vyznáváme, Praha: ČSS, s. 40–42.
Hrubec, M., Bárta, M. (eds.), 2006. Dějiny českého a československého sociálnědemokratického hnutí, Brno: Doplněk, 192 s.
Jíše, K., 1950. Na cestě k pravdě, Svobodné slovo, r. 6, č. 165, 16. července, s. 1, 3.
Kapitola, L., 1984. Třicet pět let Československé strany socialistické. Zamyšlení nad vznikem, posláním a činností strany, Praha: Československá strana socialistická, 139 s.
Kapitola, L., 1980. Vědecký socialismus a Československá strana socialistická. Ideje, které vyznáváme, Praha: Československá strana socialistická, s. 27–31.
Kaplan, K., 1989. Mocní a bezmocní, Toronto: Sixty-Eight Publisher Corp., s. 116–148.
Kaplan, K., 1993. Sociální souvislosti krizí komunistického režimu 1954 – 1957 a 1968 – 1975. Studie, Praha: Ústav pro soudobé dějiny AV ČR, 98 s.
Kaplan, K., 1966. Utváření generální linie výstavby socialismu v Československu. (Od Února do IX. sjezdu KSČ), Praha: Academia, 295 s.
Kocian, J., 2005. Československá strana národně socialistická. Malíř, J., Marek, P. a kol. Politické strany. Vývoj politických stran a hnutí v českých zemích a Československu 1861 – 2004. 2. Období 1938 – 2004, Brno: Doplněk, 2005, s. 1143–1163.
Krejčí, O., 1994. Kniha o volbách, Praha: Victoria Publishing, s. 165–172.
Lenin, V. I., 1949. K. Marx - B. Engels: Tři zdroje a tři součásti marxismu. 2. vyd. Praha: Svoboda, 64 s. Malá knihovna marxismu-leninismu, sv. 5.
Löbl, K., 2012. Naděje a omyly. Vzpomínky na onu dobu, Praha: Academia, 748 s.
Marek, P., 2023. The Establishment of the Czechoslovak Socialist Party in 1948, Scientific Herald of Uzhhorod University. Series: History, Issue. 2 (49), s. 78–87. DOI: https://doi.org/10.24144/2523-4498.2(49).2023.290496
Mlynář, Z., 1990. Mráz přichází z Kremlu, Praha: Mladá fronta, 283 s.
NA, f. AČSNS, k. 603B – Přehled činnosti ČSS od 7. celostátní konference, 1982.
NA, f. AČSNS, k. 603A – Přehled činnosti ČSS od 8. do 9. konference, 1987.
NA, f. AČSNS, k. 601 – Usnesení 6. celostátní konference ČSS, 1972.
NA, f. AČSNS, k. 602A – Zpráva ÚV ČSS, 1977.
NA, f. AČSNS, k. 603A – Zpráva ÚV 9. celostátní konferenci ČSS, 1982.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-2, k. 30 – Nábor členů a ustavování místních organizací, 22. 6. 1949.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-2, k. 30 – Organisační řád, 1949.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-3, k. 30 – Stenografický zápis z pracovní porady krajských a obvodních tajemníků, 5. 10. 1951 v Praze.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-2, k. 30 – Syllabus z přednášek Dr. A. Neumanna, únor 1949.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-2, k. 30 – Zápis schůze užšího předsednictva, 3. 1. 1949.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-2, k. 30 – Zpráva generálního tajemníka, b. d.
NA, f. E. Šlechta, sig. 40-30-6, k. 30 – Zpráva o činnosti ČSS za měsíc červen a červenec 1950, b. d.
Nástin ideových zásad čs. strany socialistické, 1968a, Socialistický směr, r. 20, č. 9, příl., s. 1–8.
Nástin ideových zásad ČSS, 1968b, Svobodné slovo, r. 24, č. 104, 14. dubna, s. 3.
Naše strana se hlásí k zásadám vědeckého socialismu, 1950, Svobodné slovo, r. 6, č. 101, 29. dubna, s. 3–4.
Návrh programu Československé strany socialistické, 1989, Socialistický směr, r. 41, č. 22, 15. prosince, s. 1.
Nedvěd, J., 1968. Cesta ke sloučení sociální demokracie s komunistickou stranou v roce 1948, Praha: Academia, 93 s.
Náplni programu naší strany, 1968, Svobodné slovo, r. 24, č. 102, 12. dubna, s. 3.
Organisační řád ČSS, 1949a, Socialistický směr, r. 1, č. 7, 1. dubna, příl., s. 1–2.
Organisační řád Československé strany socialistické, 1949b, Praha: vl. n., 41 s.
Otáhal, M., 2002. Normalizace 1969–1989. Příspěvek ke stavu bádání, Praha: Ústav pro soudobé dějiny AV ČR, 105 s.
Pavlis, J., 1960. Co je vědecký socialismus, Praha: Svobodné slovo, 227 s.
Pecka, J., Belda, J., Hoppe, J. (eds.), 1995. Občanská společnost (1967 – 1970). Emancipační hnutí uvnitř Národní fronty 1967 – 1970, Brno: Doplněk, 545 s.
Pernes, J., 2008. Krize komunistického režimu v Československu v 50. letech 20. století, Brno: CDK, 199 s.
Pernes, J., 1999. Od demokratického socialismu k demokracii. Nekomunistická socialistická opozice v Brně v letech 1968 – 1972, Brno: Barrister a Principal, 215 s.
Pernes, J., 2005. Případ Karla Löbla. Ministr vlády České socialistické republiky tajným spolupracovníkem StB, Securitas Imperii, r. 2015, č. 26 (1/2005), s. 64–82.
Pernes, J., 2006. Vztahy ČSSD a KSČ v době třetí republiky. Fajmon, H., Balík, S., Hloušková, K. (eds.), Dusivé objetí. Historické a politologické pohledy na spolupráci sociálních demokratů a komunistů, Brno: CDK, s. 25–33.
Petera, J., 2004. Československá strana socialistická a rok 1968. Historie 2003. Celostátní studentská vědecká konference. Pardubice 4.–5. prosince 2003, Pardubice: univerzita, s. 269–293.
Pithart, P., 1990. Osmašedesátý, Praha: Rozmluvy, 314 s.
Politická výchova, 1972. Socialistický směr, r. 24, zvl. číslo, 13.–15. ledna, s. 9–12.
Politickou shodou k jednotě národa, 1948, Svobodné slovo, r. 4, č. 92, 20. dubna, s. 2.
Poučení z krizového vývoje ve straně a společnosti po XIII. sjezdu KSČ. Rezoluce o aktuálních otázkách jednoty strany schválená na plenárním zasedání ÚV KSČ v prosinci 1970, 1971, Praha: Oddělení propagandy a agitace ÚV KSČ, 47 s.
Proč jsme socialisty. Ideová východiska a principy Československé strany socialistické. Z projevů B. Kučery na zasedáních ústředního výboru k 60. výročí VŘSR a 30. výročí února a založení ČSS, 1981, Praha: Československá strana socialistická, 22 s.
Program Československé strany socialistické přijatý na 8. valném sjezdu dne 30., 31. března a 1. dubna 1918, 1919, Praha: Ústřední výkonný výbor Československé strany socialistické, 30 s.
Protokol IX. řádného sjezdu KSČ v Praze 25.–29. května 1949, 1949, Praha: ÚV KSČ, 575 s.
Shrnutí činnosti od celostátní konference, zejména pak v krizových letech 1968 – 1969, 1978. 30 let ČSS v dokumentech, Praha: ČSS, s. 85–99.
Socialism. Encyclopedia Britanicca. URL: https://www.britannica.com/money/topic/socialism (cit 14. 1. 2024).
Socialismus–socialistický řád, 1950, Svobodné slovo, r. 6, č. 142, 18. června, s. 3.
Socialismus stavíme nejvýše. Konference vedoucích činitelů ČSS, 1949, Svobodné slovo, r. 5, č. 13, 16. ledna, s. 1.
Šedo, J., 2005. Česká strana národně sociální. Malíř, J., Marek, P. a kol. Politické strany. Vývoj politických stran a hnutí v českých zemích a Československu 1861 – 2004. 2. Období 1938 – 2004, Brno: Doplněk, 2005, s. 1455–1462.
Šlechta, E., 1950. Věrni Sovětskému svazu – věrni vědeckému socialismu, Socialistický směr, r. 2, č. 9, 1. května, s. 329–339.
let Československé strany socialistické v dokumentech, 1978, Praha: ČSS, 115 s.
Tvůrčí prací v Národní frontě pro šťastnou budoucnost, 1969, Socialistický směr, r. 20, č. 16–17, s. 5–14.
Usnesení ÚV ČSS, 1969a, Svobodné slovo, r. 25, č. 145, 23. června, s. 1–2.
Usnesení ÚV ČSS, 1969b, Socialistický směr, r. 20, č. 16–17, příl., s. 6–8.
Valenta, J., 1991. Sovětská intervence v Československu 1968, Praha: Svoboda, 192 s.
Věděním k tvořivé práci a socialismu, 1950, Svobodné slovo, r. 6, č. 165, 16. července, s. 1.
Věrné přátelství se SSSR naším největším národním statkem. Vědecký socialismus je naším životním názorem, 1950, Svobodné slovo, r. 6, č. 100, 28. dubna, s. 1, 3–4.
Vodička, K., Cabada, L., 2003. Politický systém České republiky. Historie a současnost, Praha: Portál, s. 45–102.
Vošahlíková, P., 1985. Československá sociální demokracie a Národní fronta, Praha: Academia, 218 s.
Za socialistickou vlast, za socialistického člověka, za život v míru, 1982, Socialistický směr, r. 34, č. 2, 12. února, s. 7–22.
Základní cíl strany: práce pro vlast, 1969, Svobodné slovo, r. 25, č. 144, 21. června, s. 1, 4.
Závěry z 20. června 1969–východisko pro práci ČSS. Zpráva předsednictva ÚV, 1969, Socialistický směr, 20, č. 16–17, příl., s. 1–6.
Závěry ze zasedání ÚV ČSS 24. října 1969, 1969, Socialistický směr, r. 20, č. 16–17, příl., s. 1–4.
Ze schůze předsednictva ÚV ČSS, 1968, Svobodné slovo, r. 24, č. 103, 13. dubna, s. 1.
Zpráva Ústředního výboru ČSS, 1963, Socialistický směr, r. 13, č. 3–4, 6. února, s. 20, 25, 45.
##submission.downloads##
Опубліковано
Як цитувати
Номер
Розділ
Ліцензія
Це журнал із відкритим доступом, що означає, що весь вміст є у вільному доступі користувачеві або його установі безкоштовно. Користувачам дозволяється читати, завантажувати, копіювати, розповсюджувати, друкувати, шукати або посилатись на повні тексти статей, або використовувати їх у будь-яких інших законних цілях, не вимагаючи попереднього дозволу видавця чи автора. Це відповідає визначенню BOAI щодо відкритого доступу.
